Θερμοκήπια: Συμβατική ή υδροπονική καλλιέργεια

Η υδροπονία, δηλαδή η καλλιέργεια εκτός εδάφους, είναι κάθε μέθοδος καλλιέργειας φυτών στην οποία το μέσο ανάπτυξης του ριζικού συστήματος δεν περιέχει έδαφος. Η τροφοδότηση των φυτών με νερό και θρεπτικά στοιχεία βασίζεται στην παροχή ενός τεχνητά παρασκευασμένου θρεπτικού διαλύματος. Το ριζικό σύστημα μπορεί να

αναπτύσσεται είτε σε πορώδη υλικά (υποστρώματα) είτε απευθείας στο θρεπτικό διάλυμα.

Η διάδοση της υδροπονίας στην Ελλάδα είναι πολύ περιορισμένη. Μόλις το 3,5% των θερμοκηπιακών καλλιεργειών (περίπου 1.800 στρ. κηπευτικά και άνθη) χρησιμοποιούν υδροπονία σε αντίθεση με άλλες ανεπτυγμένες γεωργικά χώρες, όπου η υδροπονία είναι η κύρια μέθοδος καλλιέργειας λαχανικών και ανθέων στα θερμοκήπια.

Η υδροπονία έχει μια σειρά από πλεονεκτήματα, τα οποία, αν τα αντισταθμίσουμε με τα μειονεκτήματα που τη συνοδεύουν, προκύπτει σημαντικό όφελος από την υιοθέτηση αυτής της μεθόδου καλλιέργειας. Συνοπτικά, τα κυριότερα πλεονεκτήματα της υδροπονικής καλλιέργειας είναι τα εξής:

• ·         Αντιμετώπιση των προβλημάτων που προκαλούν οι μεταδιδόμενες μέσω του εδάφους ασθένειες.
• Αντιμετώπιση του προβλήματος της χαμηλής γονιμότητας που εμφανίζουν πολλά εδάφη θερμοκηπίων (κόπωση εδαφών-εξάντληση).
• Αντιμετώπιση του προβλήματος της υψηλής περιεκτικότητας σε άλατα του αρδευτικού νερού.
• Πρωίμιση της συγκομιδής, καθώς η θερμοκρασία του ριζικού συστήματος είναι υψηλότερη.
• Απαλλαγή του καλλιεργητή από την προετοιμασία του εδάφους και δυνατότητα νέας καλλιέργειας αμέσως μετά την απομάκρυνση της προηγούμενης.
• Μειωμένο κόστος θέρμανσης, καθώς η εξάτμιση νερού από την επιφάνεια του εδάφους είναι αμελητέα και δεν χρειάζεται θέρμανση του εδάφους, αλλά μόνο του εναέριου χώρου του θερμοκηπίου.
• Υψηλότερες αποδόσεις και καλύτερη ποιότητα – διατηρησιμότητα των προϊόντων. 
  Ευκολότερη η εφαρμογή ενός κατάλληλου σχήματος θρέψης των φυτών, καθώς η διαθεσιμότητα των θρεπτικών στοιχείων δεν επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες, όπως στο έδαφος.
• Προστασία του περιβάλλοντος – αποφυγή ρύπανσης του υδροφόρου ορίζοντα, εφόσον εφαρμόζεται κλειστό σύστημα.

Τα μειονεκτήματα

Στα μειονεκτήματα θα μπορούσαν να αναφερθούν τα εξής: 

• Το σχετικά υψηλό κόστος αρχικής εγκατάστασης.
• Η προϋπόθεση ο επικεφαλής της επιχείρησης να έχει ένα ελάχιστο μορφωτικό επίπεδο.
• Ο σχετικά αυξημένος κίνδυνος εξάπλωσης μιας μόλυνσης στα κλειστά υδροπονικά συστήματα.
• Η αυξημένη κατανάλωση λιπασμάτων στα ανοιχτά υδροπονικά συστήματα, όταν δεν εφαρμόζεται κατάλληλο πρόγραμμα άρδευσης.

Με βάση τα παραπάνω, η υδροπονία δεν θα πρέπει να επιλέγεται μόνο ως τρόπος παράκαμψης των προβλημάτων που σχετίζονται με το έδαφος, δεδομένου ότι τα πλεονεκτήματά της σε σύγκριση με την παραδοσιακή καλλιέργεια στο έδαφος αφορούν και την καλλιεργητική τεχνική, αλλά και την ποσότητα – ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων. Θα πρέπει να τονιστεί ότι, για να αξιοποιηθούν πλήρως τα πλεονεκτήματα της υδροπονίας, θα πρέπει να υιοθετηθούν κλειστά συστήματα, στα οποία οι απορροές από την άρδευση συγκεντρώνονται και επαναχρησιμοποιούνται. Έτσι, αποφεύγεται η απώλεια θρεπτικών στοιχείων στο περιβάλλον και έχουμε εξοικονόμηση νερού και λιπασμάτων. Ανοιχτά συστήματα, όπου οι απορροές οδηγούνται στο έδαφος ή σε γειτονικούς αγρούς, θα πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο όταν υπάρχει πρόβλημα αλατότητας στο νερό άρδευσης.

Η εικόνα στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα, παρόλο που διαθέτει πολύ καλές κλιματικές συνθήκες και σημαντική τεχνογνωσία από εξειδικευμένα εργαστήρια, η έκταση των θερμοκηπίων έχει αυξηθεί μόνο κατά 20% τα τελευταία 20 χρόνια, καθώς η τεχνογνωσία που εφαρμόζεται κατά κανόνα είναι ξεπερασμένη, με αποτέλεσμα να μην είναι οικονομικά βιώσιμη η ανάπτυξη των θερμοκηπίων. Θα πρέπει να γίνει εκσυγχρονισμός των γεωργικών εκμεταλλεύσεων με την υιοθέτηση αειφορικών τεχνικών και τεχνολογιών, οι οποίες θα στοχεύουν στη βελτίωση της ποιότητας και της ποσότητας των παραγόμενων προϊόντων. Για να γίνει αυτό, θα πρέπει να εφαρμοστούν σύγχρονες τεχνικές για τον έλεγχο περιβάλλοντος στον χώρο του θερμοκηπίου, αλλά και στον έλεγχο του περιβάλλοντος της ρίζας των φυτών. Όσον αφορά το τελευταίο, η υδροπονία είναι μια μέθοδος καλλιέργειας, η οποία προσφέρεται ώστε να έχουμε πλήρη έλεγχο του ριζικού περιβάλλοντος και της θρέψης των φυτών και είναι συμβατή με την αειφορική διαχείριση των θερμοκηπίων.

Του: Δρ. Κων/νου Τζεράκη, ερευνητής Δ΄, Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός «Δήμητρα», Γενική Διεύθυνση Αγροτικής Έρευνας, Ινστιτούτο Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου