«Η φιλοσοφία μου, κύριε Πρόεδρε, είναι ότι όλοι οι ξένοι προσπαθούν να μας εκμεταλλευτούν και είναι δική μας δουλειά να τους εκμεταλλευτούμε πρώτοι». Με αυτά τα λόγια, ο Υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ έπεισε τον Πρόεδρο να επιφέρει ένα κολοσσιαίο σοκ στην παγκόσμια οικονομία. Σύμφωνα με έναν από τους άνδρες του Προέδρου, ο στόχος ήταν να πυροδοτηθεί «μια ελεγχόμενη αποσύνθεση της παγκόσμιας οικονομίας».
Όχι, αυτά δεν ήταν λόγια της ομάδας του Προέδρου Τραμπ πριν την «Ημέρα Απελευθέρωσης» των δασμών του. Αν και η ατάκα «οι ξένοι είναι εδώ για να μας ρίξουν» ταιριάζει τέλεια στον Τραμπ, ειπώθηκε το καλοκαίρι του 1971 από τον τότε Υπουργό Οικονομικών Τζον Κόναλι, ο οποίος έπεισε τον Πρόεδρο να εξαπολύσει λίγες μέρες αργότερα το περιβόητο Σοκ Νίξον.
Οι αναλυτές θα έπρεπε να γνωρίζουν καλύτερα από το να υποκρίνονται ότι το σοκ που προκαλεί τώρα ο Τραμπ είναι και «άνευ προηγουμένου» και καταδικασμένο να αποτύχει, όπως κάθε «ασύνετη» επίθεση στην καθεστηκυία τάξη. Το Σοκ Νίξον ήταν πιο καταστροφικό, ιδιαίτερα για τους Ευρωπαίους. Και ακριβώς εξαιτίας της οικονομικής καταστροφής που προκάλεσε, οι αρχιτέκτονές του πέτυχαν τον μακροπρόθεσμο στόχο τους: να διασφαλίσουν ότι η αμερικανική ηγεμονία θα ενισχυόταν παράλληλα με τα δίδυμα ελλείμματα των ΗΠΑ (εμπορικό και δημοσιονομικό).
Η επιτυχία του Σοκ Νίξον δεν εγγυάται την επιτυχία του Σοκ Τραμπ, αλλά μας υπενθυμίζει ότι αυτό που είναι καλό για τους κυβερνώντες των ΗΠΑ δεν είναι απαραίτητα καλό ούτε για τους περισσότερους Αμερικανούς ούτε για τον υπόλοιπο κόσμο. Ένας από τους εξυπνότερους συμβούλους του Νίξον, που συνέβαλε στην πειθώ του Κόναλι για την ανάγκη σοκ, το διατύπωσε με εκπληκτική σαφήνεια:
«Είναι δελεαστικό να βλέπει κανείς την αγορά ως αμερόληπτο διαιτητή. Αλλά αν εξισορροπήσουμε τις απαιτήσεις ενός σταθερού διεθνούς συστήματος με την επιθυμία για ελευθερία δράσης στις εθνικές πολιτικές, αρκετές χώρες, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, επέλεξαν το δεύτερο».
Και με μια φράση ακόμα, υπονόμευσε όλες τις παραδοχές πάνω στις οποίες οικοδομήθηκαν τα μεταπολεμικά οικονομικά θαύματα της Δυτικής Ευρώπης και της Ιαπωνίας:
«Μια ελεγχόμενη αποσύνθεση της παγκόσμιας οικονομίας είναι ένας θεμιτός στόχος για τη δεκαετία του ’80».
Δέκα μήνες μετά την ομιλία αυτή, ο ίδιος ο Πολ Βόλκερ ανέλαβε την προεδρία της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ. Σύντομα, τα επιτόκια διπλασιάστηκαν, και μετά τριπλασιάστηκαν. Η ελεγχόμενη αποσύνθεση της παγκόσμιας οικονομίας, που ξεκίνησε όταν ο Νίξον, πεισμένος από τους Κόναλι και Βόλκερ, διέλυσε το σταθερό σύστημα συναλλαγματικών ισοτιμιών, ολοκληρώθηκε με τις αυξήσεις των επιτοκίων – αυξήσεις πολύ πιο καταστροφικές απ’ ό,τι μπορούν να είναι οι δασμοί του Τραμπ σήμερα.
ΟΤραμπ, λοιπόν, δεν είναι ο πρώτος Πρόεδρος που επιχειρεί μια ελεγχόμενη αποσύνθεση της παγκόσμιας οικονομίας μέσω ενός καταστροφικού πλήγματος. Ούτε είναι ο πρώτος που σκοπίμως ζημιώνει τους συμμάχους των ΗΠΑ προκειμένου να ανανεώσει και να παρατείνει την αμερικανική ηγεμονία. Ούτε είναι ο πρώτος που είναι διατεθειμένος να πληγώσει τη Wall Street βραχυπρόθεσμα για να ενισχύσει τη συσσώρευση κεφαλαίου στις ΗΠΑ μακροπρόθεσμα. Ο Νίξον τα είχε κάνει όλα αυτά μισό αιώνα νωρίτερα.
Το ειρωνικό είναι ότι ο κόσμος για τον οποίο θρηνεί σήμερα το φιλελεύθερο κατεστημένο της Δύσης, δημιουργήθηκε ακριβώς ως αποτέλεσμα του Σοκ Νίξον.
Ενώ κατακρίνουν την ιδέα ενός Αμερικανού Προέδρου που προκαλεί ένα αγενές σοκ στην παγκόσμια οικονομία, θρηνούν για την απώλεια ενός κόσμου που γεννήθηκε εξαιτίας ενός ακόμη πιο σκληρού σοκ από έναν άλλο Πρόεδρο. Το Σοκ Νίξον γέννησε τα αγαπημένα παιδιά του σημερινού φιλελεύθερου κατεστημένου: τον νεοφιλελευθερισμό, τη χρηματιστικοποίηση και την παγκοσμιοποίηση.
Το θεμελιώδες ερώτημα της ομάδας του Νίξον ήταν: πώς μπορεί η Αμερική να παραμείνει ηγεμονική όταν πια έχει ελλείμματα; Υπήρχε εναλλακτική στη λιτότητα, που θα ρίσκαρε ύφεση και θα περιόριζε τη στρατιωτική ισχύ των ΗΠΑ; Η μόνη εναλλακτική, συμπέραναν, ήταν να κάνουν το ακριβώς αντίθετο: να ενισχύσουν το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ και να αναγκάσουν τους ξένους καπιταλιστές να το χρηματοδοτήσουν. (Αυτό ήταν το «Προλαβαίνουμε να τους εκμεταλλευτούμε πριν μας εκμεταλλευτούν» του Κόναλι).
Η τολμηρή στρατηγική τους βασίστηκε στη δημιουργία κυκλωμάτων κεφαλαίου μέσω των οποίων τα ξένα δολάρια θα επαναπατρίζονταν και θα ανακυκλώνονταν. Αυτό σήμαινε την πλήρη απελευθέρωση της Wall Street από τους περιορισμούς του New Deal, της πολεμικής οικονομίας και του συστήματος Bretton Woods. Ύστερα από τέσσερις δεκαετίες ελέγχου των τραπεζιτών ώστε να μην προκαλέσουν άλλη μια κρίση τύπου 1929, η ομάδα Νίξον τούς απελευθέρωσε. Όμως αυτό απαιτούσε μια νέα οικονομική θεωρία, ντυμένη με την κατάλληλη πολιτική ιδεολογία.
Κάτω από το ιδεολογικό και ψευδοεπιστημονικό κάλυμμα του νεοφιλελευθερισμού, οι τραπεζίτες βρέθηκαν με δισεκατομμύρια ξένων δολαρίων στα χέρια τους σε ένα απορρυθμισμένο περιβάλλον: χρηματιστικοποίηση.
Όσο περισσότερο το νέο παγκόσμιο σύστημα στηριζόταν στα ελλείμματα των ΗΠΑ που δημιουργούσαν ζήτηση για ευρωπαϊκές και ασιατικές εξαγωγές, τόσο μεγαλύτερος ήταν ο όγκος εμπορίου που απαιτούνταν για να σταθεροποιηθεί αυτό το επίτηδες ανισόρροπο παγκοσμιοποιημένο σύστημα. Κι έτσι γεννήθηκε η παγκοσμιοποίηση.
Πολλοί αναφέρονται σε αυτόν τον κόσμο — στον οποίο μεγάλωσε η Generation X — ως «νεοφιλελεύθερη εποχή». Άλλοι τον ταυτίζουν με την παγκοσμιοποίηση ή με τη χρηματιστικοποίηση. Όλα αυτά είναι εκφάνσεις του κόσμου που γέννησε το Σοκ Νίξον και που η κρίση του 2008 συγκλόνισε συθέμελα. Μετά τις διασώσεις του 2009, η αμερικανική ηγεμονία συνεχίστηκε αλλά έχασε τη δυναμική της. Σήμερα, το Σοκ Νίξον έχει εξαντληθεί – τουλάχιστον από την οπτική των τραμπιστών, που επιδιώκουν να δώσουν στην αμερικανική ηγεμονία μια δεύτερη (ή τρίτη;) πνοή. Αυτή είναι η ουσία του Σοκ Τραμπ και του στρατηγικού του σχεδίου, που περιλαμβάνει κινήσεις όπως η συστράτευση με τα κρυπτονομίσματα.
Υπάρχουν όμως διαφορές ανάμεσα στα δύο σοκ. Και τα δύο αποσκοπούσαν σε υποτίμηση του δολαρίου, ενισχύοντας παράλληλα τη θέση του ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα, αλλά με διαφορετικά μέσα. Το Σοκ Νίξον βασίστηκε στις αγορές συναλλάγματος για να μειώσουν την αξία του δολαρίου, ενώ παράλληλα προκάλεσε έκρηξη στις τιμές του πετρελαίου – που έπληξε την Ευρώπη και την Ιαπωνία πολύ περισσότερο απ’ ό,τι τις ΗΠΑ. Ο Τραμπ ίσως αντιγράφει ένα (μικρό) κομμάτι αυτής της στρατηγικής σε σχέση με τις τιμές του πετρελαίου, αλλά προσπαθεί να χρησιμοποιήσει τους δασμούς του εκεί που ο Βόλκερ χρησιμοποίησε τα επιτόκια: ως όπλο που προκαλεί περισσότερη ζημιά στους Ευρωπαίους και Ασιάτες καπιταλιστές απ’ ό,τι στους Αμερικανούς.
Η έκβαση του Σοκ Τραμπ θα εξαρτηθεί από το αν θα έχει διάρκεια, κάτι που πιθανόν απαιτεί διακομματική στήριξη. Εξάλλου, το σοκ Νίξον πέτυχε επειδή ο Πρόεδρος Κάρτερ διόρισε τον Βόλκερ και του επέτρεψε να συνεχίσει το σχέδιο Νίξον ανεμπόδιστα, προτού ο Πρόεδρος Ρέιγκαν το εκτοξεύσει περαιτέρω με τον Άλαν Γκρίνσπαν το 1987. Είναι ακόμη ικανό το πολιτικό σύστημα των ΗΠΑ για τέτοια διακομματική συνέχεια; Μάλλον όχι – αλλά ποιος θα φανταζόταν ότι ο Μπάιντεν θα υιοθετούσε τους δασμούς του Τραμπ στην Κίνα και θα κλιμάκωνε τον νέο Ψυχρό Πόλεμο που ξεκίνησε ο προκάτοχός του;
Κι αν το Σοκ Τραμπ αποδειχθεί εξίσου επιτυχημένο με το Σοκ Νίξον, πώς θα μοιάζει ο κόσμος; Ίσως είναι νωρίς για συμπεράσματα, αλλά ο νεοφιλελευθερισμός ήδη αμφισβητείται από το τεχνοφεουδαρχικό δόγμα των νεοαντιδραστικών όπως ο Πίτερ Τιλ.
Το «σύννεφο» κεφαλαίου (cloud capital) αντικαθιστά το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο και αντικαθιστά το θεϊκό ρόλο της αγοράς με το υπέρτατο ιδεώδες του υπερανθρώπου: τη συγχώνευση τεχνητής νοημοσύνης, cloud και βιολογικού υποκειμένου.
Η χρηματιστικοποίηση επίσης θα βρεθεί υπό πίεση. Καθώς η ΑΙ εξελίσσεται, η Wall Street δεν θα μπορεί να αντιστέκεται για πολύ στη συγχώνευση cloud και χρηματοοικονομικής τεχνολογίας, όπως φαίνεται στη φιλοδοξία του Ίλον Μασκ να μετατρέψει το Χ σε «πανεφαρμογή». Αυτές οι εξελίξεις θα κάνουν στις πληρωμές ό,τι έκανε το ίντερνετ στα φαξ, με σοβαρές συνέπειες για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και τον ρόλο της Fed.
Και στη θέση του ονείρου για ένα «παγκόσμιο χωριό», θα έχουμε το «Έθνος-Φρούριο».
Ωστόσο, η υποχώρηση της παγκοσμιοποίησης δεν σημαίνει ότι η αυτάρκεια είναι εφικτή. Το Σοκ Τραμπ μάς ωθεί σε έναν Διχασμένο Πλανήτη: το ένα του μισό θα αποτελείται από υποτελείς χώρες που ενέδωσαν στο Σχέδιο Τραμπ, και το άλλο από τις χώρες όπου το πείραμα των BRICS μπορεί να προχωρήσει.
Κάθε γενιά πιστεύει πως ζει στην αυγή μιας ιστορικής καμπής. Η δική μας, όμως, είναι αρκετά άτυχη ώστε πράγματι να ζει σε αυτή την καμπή. Αντί λοιπόν να επικεντρωνόμαστε υπερβολικά στον χαρακτήρα του εκάστοτε Προέδρου, καλό θα ήταν να θυμόμαστε πως το Σοκ Νίξον ήταν σημαντικότερο από τον Νίξον. Αν ο Νίξον άλλαξε τον κόσμο μια φορά, καθιστώντας τον σκληρότερο και πιο άνισο, ο Τραμπ μπορεί σίγουρα να το ξανακάνει.
*Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο ιστολόγιο UnHerd, που είναι ένα βρετανικό διαδικτυακό περιοδικό/μέσο ενημέρωσης. Πρόκειται για ένα site που φιλοξενεί άρθρα πολιτικής, κοινωνικής και πολιτισμικής ανάλυσης, συχνά με εναλλακτικές ή «αντισυμβατικές» απόψεις (εξ ου και το όνομα “UnHerd”, δηλαδή “εκτός αγέλης”).
Άρθρο γνώμης στο UNHERD & στην τηλεόραση του BBC
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου