Η Ευρώπη βρίσκεται σε σταυροδρόμι. Το βρετανικό δημοψήφισμα άνοιξε τον ασκό του Αιόλου. Δημοψηφίσματα που έχουν εξαγγελθεί ή συζητείται να διενεργηθούν σε διάφορες χώρες, φαντάζουν απειλή για τη συνοχή της Ε.Ε.
Η Ευρώπη φοβάται τους λαούς της; Και αν η Ευρώπη δεν είναι οι λαοί της, τότε, τι είναι; Είναι εν τέλει δημοκρατική η
Ευρώπη;
Μια πρωτότυπη πολιτειολογική σύλληψη εισηγήθηκε, σε χρόνο ανύποπτο, ο Δ. Τσάτσος: η Ε.Ε. είναι θεσμικό υβρίδιο, ένωση κρατών και λαών ταυτόχρονα, Ευρωπαϊκή Συμπολιτεία. Οι νομιμοποιητικές βάσεις της είναι και τα ανεξάρτητα κράτη, ως κυρίαρχες οντότητες του διεθνούς δικαίου, και οι επιμέρους ευρωπαϊκοί λαοί.
Το σχήμα αυτό δεν επιλύει οριστικά το ζήτημα του «κυρίαρχου», που επανέρχεται επίμονα. Ποιος άραγε είναι ο κυρίαρχος, οι εκάστοτε κυβερνήσεις των κρατών – μελών ή οι λαοί τους; Ή μήπως ο ενιαίος «ευρωπαϊκός λαός»;
Η απάντηση στο ερώτημα δεν είναι βεβαίως νομική, αλλά ιστορική. Ούτε εξάλλου στατική, αλλά δυναμική. Η Ευρώπη γεννήθηκε από την ανάγκη να εδραιωθεί η ειρήνη στην πολύπαθη ήπειρο, που αιματοκυλίστηκε από δύο πολέμους. Πρόσφορο μέσο θεωρήθηκε η ανάπτυξη εμπορικών σχέσεων μεταξύ των άλλοτε εμπολέμων.
Από τότε βεβαίως, κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι. Σταδιακά, με την κανονιστική της επέκταση σε νέα πεδία και τις αλλεπάλληλες διευρύνσεις, η Ένωση αναδείχθηκε σε σημαντικό υπερεθνικό οργανισμό με διεθνές κύρος και ισχύ. Δεν κατέστη βεβαίως ποτέ Κράτος, με την κλασική έννοια.
Εντούτοις, η αποδοχή από τις χώρες – μέλη της πυρηνικής αρχής των τεσσάρων ελευθεριών (διακίνησης προσώπων, αγαθών, κεφαλαίων, υπηρεσιών), σε συνδυασμό με την εμπέδωση ενός όλο και πιο δυναμικού κοινοτικού κεκτημένου, αποτέλεσε διαχρονικά στοιχείο συνεκτικό και, από ένα σημείο και μετά, ομογενοποιητικό. Διαμόρφωσε έναν ενιαίο ευρωπαϊκό χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης. Η κοινή αγροτική, αμυντική ή εξωτερική πολιτική επιχείρησαν να σφυρηλατήσουν το ενωσιακό οικοδόμημα, στην κατεύθυνση της περαιτέρω ενοποίησης. Αποκορύφωμα ήταν η συγκρότηση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης.
Καθ’ όλη την περίοδο αυτή, η λειτουργία της Ε.Ε. εμφάνισε δύο χαρακτηριστικά. Το πρώτο ήταν η περίπου καθολική υπερίσχυση της λεγόμενης «διακυβερνητικής» μεθόδου έναντι της «ευρωκεντρικής» προσέγγισης. Οι βασικές επιλογές ήταν τελικά επιλογές των κρατών και δη των ισχυροτέρων, ανάλογα με τις εκάστοτε συμμαχίες που διαμορφώνονταν. Τα εθνικά συμφέροντα διαδραμάτιζαν τον κυρίαρχο ρόλο. Το δεύτερο χαρακτηριστικό, είναι το περιβόητο «δημοκρατικό έλλειμμα», ως δομικό σχεδόν στοιχείο της θεσμικής διαμόρφωσης της Ε.Ε. Η συμμετοχή των ευρωπαϊκών λαών (ή του ενιαίου «ευρωπαϊκού λαού») στα πολιτικά δρώμενα της Ευρώπης δεν κατόρθωσε, παρά τα βήματα που κατά καιρούς έγιναν, να φθάσει στο επιθυμητό –ούτε καν σε ένα ικανοποιητικό- από δημοκρατική σκοπιά, επίπεδο. Η εξουσία των Βρυξελλών, εξακολουθεί να βρίσκεται «μακριά».
Την περίοδο που διανύουμε η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με δύο μεγάλα ζητήματα. Από τη μία πλευρά, το προσφυγικό/μεταναστευτικό πρόβλημα, από την άλλη, το ακολουθούμενο οικονομικό μοντέλο. Δεν πρόκειται ακριβώς για ζητήματα νέα. Ωστόσο για πρώτη φορά οι συνθήκες τα θέτουν με τέτοια οξύτητα.
Η Ευρώπη δείχνει να έχει βραχυκυκλώσει. Δεν θα επιβιώσει, όπως τουλάχιστον τη γνωρίζαμε μέχρι σήμερα, αν δεν τα επιλύσει αποτελεσματικά σε ορίζοντα μακροπρόθεσμο. Διότι τα ζητήματα αυτά αγγίζουν τα αξιακά και ηθικά της θεμέλια. Τις αρχές της αλληλεγγύης και της δικαιοσύνης μεταξύ των κρατών και στο εσωτερικό των κοινωνιών. Από τις απαντήσεις που θα δώσει, θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό το μέλλον της.
Προκύπτουν ακολούθως δύο ερωτήματα: με ποια μέθοδο και προς ποια κατεύθυνση πρέπει να κινηθεί.
Η τεχνοκρατική ή γραφειοκρατική διαχείριση είναι, προφανώς, ως ένα βαθμό, αναγκαία. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις, αποφάσεις που λαμβάνονται από μη πολιτικά όργανα, μπορεί, όχι απλώς να έχουν πολιτικές επιπτώσεις, αλλά και να συγκροτούν από μόνες τους εφαρμογή ενός μοντέλου πολιτικής. Χαρακτηριστική περίπτωση, η ποσοτική χαλάρωση που εφαρμόζει η Ε.Κ.Τ., στην οποία αντιτίθενται σθεναρά ισχυροί πολιτικοί κύκλοι.
Ωστόσο, στα μεγάλα ζητήματα χρειαζόμαστε «περισσότερη Ευρώπη» και, μάλιστα, «δημοκρατική Ευρώπη». Οι κεντρικές επιλογές δεν μπορούν να αποφασίζονται χωρίς την ουσιαστική συμμετοχή των ευρωπαϊκών κοινωνιών, οι οποίες οφείλουν να έχουν λόγο. Αυτό δε σημαίνει κατ’ ανάγκη «δημοψηφισματική Ευρώπη» ή, έστω, δε σημαίνει μόνο αυτό. Σημαίνει όμως πιο ενεργή και συστηματική συμμετοχή των λαών (ή του ενιαίου «ευρωπαϊκού λαού») στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι. Ο βαθμός συμμετοχής και οι νομικές διαδικασίες θα βρεθούν, αρκεί να υπάρχει πολιτική βούληση.
Αν όμως μιλάμε για κράτη-μέλη της Ε.Ε., οι όποιες δημοκρατικές αποφάσεις θα κινούνται αναγκαστικά στο πλαίσιο των θεμελιωδών αρχών που διέπουν το ευρωπαϊκό κοινοτικό δίκαιο, το Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. και την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Προέχουσα μεταξύ αυτών θέση κατέχει, πέραν της δημοκρατικής αρχής, και η αρχή της αλληλεγγύης, τόσο μεταξύ, όσο και εντός των κρατών. Η Ευρώπη άλλωστε, ως χώρος ιστορικοπολιτικός, διακρινόταν ανέκαθεν για το κοινωνικό της μοντέλο, σε αντιδιαστολή προς το λεγόμενο νεοφιλελεύθερο, που ευδοκίμησε κυρίως στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Το κεκτημένο αυτό δεν μπορούν να το υπερβούν οι δημοκρατικές αποφάσεις. Οφείλουν μόνο να το εξειδικεύσουν ή να το προσαρμόσουν στις τρέχουσες συνθήκες. Αλλιώς, δεν έχουμε Ευρώπη.
Η Ευρώπη πρέπει σήμερα να επανεκτιμήσει τις αξίες που υπηρετεί. Να τις συν-αποφασίσει δημοκρατικά. Πρέπει να επινοήσει εκ νέου το δικό της ζωτικό μύθο.
Γιώργος Πινακίδης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου