● Στο νέο σας βιβλίο με τον Μπουλέντ Γκοκάι «Η αποσύνθεση του ευρωατλαντισμού και ο νέος αυταρχισμός: παγκόσμια μετατόπιση ισχύος» (Επίκεντρο), κάνετε τη διάκριση ανάμεσα στον νεοφιλελευθερισμό του αγγλοσαξονικού κόσμου και τον γερμανο-αυστριακό ορντολιμπεραλισμό. Ποια είναι εν συντομία η βασική διαφορά τους;
Οι όροι εφάπτονται τόσο στην πράξη όσο και στη θεωρία. Πρόκειται για οικονομικά της προσφοράς και, ως τέτοια, απαιτούν ισχυρές δόσεις αυταρχισμού, όπως ο Νίκος Πουλαντζάς ανέλυσε στην τελευταία του μελέτη (1978). Ο Πουλαντζάς, όμως, καταπιάστηκε με το φαινόμενο όταν άρχισε να ακμάζει πολιτικά ως απάντηση στον παρακμάζοντα κεϊνσιανισμό.
Σήμερα έχουμε να κάνουμε μ’ έναν αυταρχισμό που αντανακλά την παρακμή του νεοφιλελευθερισμού.
Τονίζω, ακόμα, ότι ο ορντολιμπεραλισμός προηγήθηκε ιστορικά του νεοφιλελευθερισμού. Ξεκίνησε ως ένα αναθεωρητικό φιλελεύθερο ρεύμα στα τέλη της δεκαετίας του 1920 στη Γερμανία, προσπαθώντας να αντιταχθεί στις εξής πραγματικότητες: α) τον παρακμάζοντα φιλελευθερισμό της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, β) τον κρατικισμό των κομμουνιστικών καθεστώτων, γ) τον καλπάζοντα κεϊνσιανισμό και τα στοιχεία σοσιαλισμού που εμπεριείχε, δ) τον ναζισμό (αν και κάποιοι ορντολιμπεραλιστές συμπαθούσαν τον ναζισμό).
● Πώς ακριβώς ορίζετε αυτή την έννοια;
Ορντολιμπεραλισμός σημαίνει αναπτυγμένες διεπιστημονικές δομές φιλελεύθερης οικονομικής, κοινωνιολογικής και νομικής σκέψης, οι οποίες προσπάθησαν να υπερβούν αυτές τις πραγματικότητες. Είναι λάθος ότι ο αγγλο-αμερικανικός φιλελευθερισμός (Σχολή του Σικάγου κ.λπ.) προϋπήρξε του γερμανικού. Το αντίθετο είναι ορθό: η μήτρα γέννησης του αγγλοσαξονικού νεοφιλελευθερισμού και οι πολιτικές των Θάτσερ και Ρίγκαν απ’ τα τέλη της δεκαετίας του 1970 είναι γερμανο-αυστριακής κοπής.
Αλλά το ζήτημα των -σχετικών- διαφορών τους έχει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Το λεγόμενο «γερμανο-αυστριακό μοντέλο» διακρίνεται για τις βιοπολιτικές του πειθαρχίες -ο Φουκό έγραψε πρώτος γι’ αυτό- που πηγάζουν από αυστηρά θεσμοθετημένα νομικά-κανονιστικά πλαίσια.
Για τον ορντολιμπεραλιστή, η ελευθερία της αγοράς είναι συνταγματικά-κανονιστικά θεμελιωμένη στην τάξη και όχι στην α-ταξία. Δεν είναι ακριβώς το ίδιο στην αγγλοσαξονική περίπτωση, όπου επιτρέπει την αυθορμησία της αγοράς και κάποια μεσολάβηση του «δήμου».
Επίσης, η πλήρης αποπολιτικοποίηση του οικονομικού πεδίου είναι ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό του ορντολιμπεραλισμού. Εδώ δεσπόζει η αυτονομία του θεσμού της κεντρικής τράπεζας. Οι τεχνοκράτες-τραπεζίτες των ποσοτικοποιημένων οικονομικών της αγοράς έχουν τη μόνη αλάνθαστη λύση, εξ ου και το «Δεν Υπάρχει Εναλλακτική» (There Is No Alternative - TINA). Ψήφος και αιτήματα των πολιτών δεν έχουν καμιά σημασία.
Στο βιβλίο δείχνουμε ότι η Γερμανία κατάφερε, απ’ το 1957 και δώθε, να εμφυτεύσει έξυπνα και σταδιακά, διαμέσου του λεγόμενου acquis communautaire, τις αρχές του δικού της νεοφιλελευθερισμού.
Η προσπάθεια του Φρανσουά Μιτεράν το 1981-83 να στρέψει τη Γαλλία, και κατ’ επέκταση την Ευρώπη, στον σοσιαλισμό ηττήθηκε απ’ τη γερμανική πειθαρχία του πανίσχυρου γερμανικού νομίσματος. Από κει και πέρα, ο δρόμος για τη γερμανική κυριαρχία της Ευρώπης ήταν δεδομένος.
«Εάν Γερμανία και Ολλανδία υπογράψουν κορονο-ομόλογο, είναι σαν να αρνούνται την ύπαρξη του δικού τους μοντέλου»
● Στην κρίση της ευρωζώνης το 2008 η Γερμανία αρνήθηκε την αμοιβαιοποίηση του χρέους και την έκδοση ευρωομολόγων. Σήμερα αρνείται την έκδοση κορονο-ομολόγου για την αντιμετώπιση των συνεπειών της πανδημίας του κορονοϊού. Πώς εξηγείτε την άρνηση αυτή;
Η άρνηση της Γερμανίας προσκρούει στις ορντολιμπεραλιστικές συνθήκες που όλα τα κράτη-μέλη έχουν προσυπογράψει. Τονίζω ότι ο ορντολιμπεραλισμός πήρε χαρακτηριστικά ανοιχτού αυταρχισμού προκειμένου να δαμάσει την κρίση της ευρωζώνης, με δέσμες όπως το Fiscal Compact και το European Semester. Εδώ βρίσκεται, κατά τη γνώμη μου, η ρίζα της αποτυχίας του ΣΥΡΙΖΑ το πρώτο εξάμηνο του 2015: στην αδυναμία κατανόησης των γερμανικών πειθαρχιών.
Σήμερα, μπροστά στην πανδημική κρίση, που όπως δείχνουν τα πράγματα θα αποδειχτεί χειρότερη από αυτήν της πενταετίας 2010-15, Γερμανία και Ολλανδία, ουσιαστικά μόνες εναντίον όλων, αντιστέκονται στο προφανές, στην αμοιβαιοποίηση του χρέους.
Δεν αποκλείω τον συμβιβασμό. Αλλά η μέχρι τώρα άρνησή τους οφείλεται στο ότι αν υπογράψουν κορονο-ομόλογο είναι σαν να αρνούνται την ύπαρξη του δικού τους μοντέλου και των ευρωπαϊκών συνθηκών που τις ευνοούν να ανακυκλώνουν τα πλεονάσματά τους εις βάρος των χωρών της περιφέρειας.
Αυτός ο ιός μπορεί να μας φέρει σε μια Ευρώπη -είτε με αρνητική είτε με θετική μορφή- που ποτέ δεν περιμέναμε να δούμε. Οι τάσεις, πάντως, μέχρι τώρα είναι αρνητικότατες: έντονος ρατσισμός, κλείσιμο συνόρων, προσφυγικό, οικονομική κατάρρευση, τουρκική επιθετικότητα κ.λπ. Είμαστε σχεδόν και με τα δυο πόδια σ’ έναν νέο Μεσοπόλεμο.
● Κεντρική ιδέα του βιβλίου σας είναι η γεωπολιτική και οικονομική παρακμή των ΗΠΑ και η σταδιακή άνοδος της «Ανατολής», δηλαδή της Κίνας, της Ινδίας κ.λπ., μια ισορροπία που θεωρείτε ασταθή, καθώς δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα. Ποιοι πιθανοί κίνδυνοι κρύβονται σε μια τέτοια μεταβατική περίοδο;
Οι κίνδυνοι είναι ο εξέχων αυταρχισμός, φαινόμενα ρατσισμού κ.λπ., αυτό που ο Γκράμσι αποκαλούσε morbid symptoms και που εκδηλώνονται σε περιόδους ηγεμονικής μετάβασης. Με ανησυχεί ειδικά η πιθανότητα γενίκευσης των περιφερειακών διενέξεων σε μια παγκόσμια σύρραξη με απροσμέτρητες συνέπειες για το ανθρώπινο είδος και το οικοσύστημα.
● Συνδέετε ευθέως την ανάπτυξη του νεοφιλελεύθερου οικονομικού αυταρχισμού (αέναη λιτότητα) από τα πάνω με την παράλληλη ανάπτυξη της αντιδραστικής και ρατσιστικής Ακροδεξιάς από τα κάτω. Αυτή η εξέλιξη αφορά μόνο το οικονομικό πεδίο ή και ευρύτερες πολιτισμικές και πολιτικές αλλαγές;
Με μια έννοια, ο ρατσισμός και ο εθνικισμός είναι γειωμένοι στον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό και ιμπεριαλισμό. Ακόμα και ο Μαρξ έκανε έντονα ρατσιστικά-υποτιμητικά σχόλια για τους Ασιάτες κ.λπ.
Ομως, τα άμεσα αίτια της ανάπτυξης του ρατσισμού και της ξενοφοβίας στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ σήμερα είναι ευθέως σύμπτωμα της παρακμής του κράτους πρόνοιας, της απώλειας του φορντιστικού μισθού, της υποαπασχόλησης, της υπερφορολόγησης, δηλαδή της διαρκούς λιτότητας. Κοντολογίς, ρατσισμός και ξενοφοβία είναι άμεσα συμπτώματα της παρακμής των οικονομικών της προσφοράς που επιβάλλει η Ε.Ε. Και η Ευρωπαϊκή Αριστερά έχει εδώ μεγάλες ευθύνες.
Γιατί δεν υπάρχει ρατσισμός τη λεγόμενη Χρυσή Εποχή του Καπιταλισμού (δεκαετίες του 1950 και του 1960); Δεν υπάρχει, γιατί όταν ο καπιταλισμός ευημερεί, όταν δημιουργεί θέσεις εργασίας και ικανοποιητικά μεροκάματα, σχεδόν άπαντες είναι ευτυχισμένοι.
Οταν ο καπιταλισμός βρίσκεται σε κρίση και η Αριστερά ενδίδει σε λιτότητα και αυταρχισμό, και όταν οι εθνικοί θεσμοί πρόνοιας καταρρέουν, τότε είμαστε στο χομπσιανό βασίλειο. Ο «ξένος» δεν χαίρει πια «φιλοξενίας» και ο «ντόπιος» γίνεται «ρατσιστής» για λόγους καθαρά επιβίωσης.
Την πρωταρχική ευθύνη δεν τη ρίχνω στον αγρότη των νησιών που «έγινε ρατσιστής». Αυτές είναι ελιτίστικες απόψεις. Η κύρια ευθύνη είναι στις συνθήκες που εκτρέφουν η διαρκής λιτότητα και η διάλυση των δομών κοινωνικής πρόνοιας, καθώς και των φορέων που υπηρετούν αυτές τις πολιτικές. Πάντα θερίζεις αυτό που σπέρνεις.
Ο ρατσισμός, ωστόσο, είναι ένα περίπλοκο φαινόμενο που θα εξακολουθεί να υπάρχει και με την έκλειψη της διαρκούς λιτότητας. Αλλά θα είναι βαθύτατα μειοψηφικός, ειδικά στη νεότερη Ελλάδα, η οποία, strictο sensu, ποτέ δεν υπήρξε ιμπεριαλιστική.
Αλλά δεν υπάρχει αλλαγή πολιτισμικού παραδείγματος. Παρόμοια φαινόμενα ρατσισμού είχαμε και σε άλλες ιστορικές εποχές της νεωτερικότητας (π.χ. Γερμανία του Μεσοπολέμου).
● Εκτιμάτε ότι ο ορντολιμπεραλισμός της Γερμανίας είναι ασύμβατος με οποιαδήποτε έννοια ανάπτυξης στην ευρωζώνη και γενικότερα στην Ε.Ε. και λέτε ότι, αντίθετα, οδηγεί στην αποσύνθεση. Ποιο μέλλον βλέπετε για την Ευρώπη στο πεδίο του ανταγωνισμού ΗΠΑ, Κίνας, Ιαπωνίας και άλλων ανερχόμενων δυνάμεων;
Λιτότητα και βιώσιμη κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη είναι ασύμβατα μεγέθη. Κι όχι μόνον αυτό. Η λιτότητα εντείνει τις ρωγμές στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα - κοιτάξτε και πάλι την περίπτωση με την πανδημία. Επίσης, η οικονομική διείσδυση της Κίνας στα Βαλκάνια και την Ευρώπη εντείνει παραπέρα την όποια συνοχή της Ε.Ε. και της ευρωζώνης.
Η Ε.Ε. δεν έχει ουδεμία γεωπολιτική βαρύτητα στο παγκόσμιο θέατρο κατανομής ισχύος. Βαρύτητα έχει το γερμανικό κράτος και η γερμανική οικονομία, βαρύτητα έχουν η Γαλλία ως πυρηνική δύναμη και η Ρωσία ως πυρηνική δύναμη και μεγάλη εξαγωγική δύναμη φυσικού αερίου, για να αναφέρω μόνο τρία παραδείγματα.
Για να αποκτήσει γεωπολιτική βαρύτητα και να γίνει υπολογίσιμη δύναμη σε μια μετα-αμερικανική παγκόσμια τάξη πραγμάτων, η Ε.Ε. πρέπει να γίνει κράτος. Αλλά απο τη στιγμή που δεν μπορεί να διαμορφώσει ούτε μια κοινή πολιτική ασύλου για τους πρόσφυγες, ούτε μια κοινή πολιτική υγείας για τους χιλιάδες πολίτες της που πεθαίνουν καθημερινά απ’ τον κορονοϊό, αφήνω στη φαντασία σας και στη φαντασία του αναγνώστη να προβλέψουν το μέλλον της.
Ποιος είναι
Ο Βασ. Φούσκας είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και διευθυντής του Κέντρου Ερευνας για τη Μελέτη Κρατών, Αγορών και Λαών (STA.M.P.) στο Πανεπιστήμιο του Ανατολικού Λονδίνου. Στα ελληνικά μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Επίκεντρο το νέο βιβλίο που έχει συγγράψει με τον Μπουλέντ Γκοκάι «Η αποσύνθεση του ευρωατλαντισμού: παγκόσμια μετατόπιση ισχύος».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου