Η σημασία της ομιλίας του Αλέξη Τσίπρα στον ποντιακό ελληνισμό

Η ομιλία του Αλέξη Τσίπρα σε μια ογκώδη εκδήλωση στο Μενίδι, την Κυριακή 30 Απριλίου, είχε ιδιαίτερη σημασία. Καταρχάς ήταν μια εκδήλωση που δικαίωσε τους οργανωτές τόσο για τη μαζικότητά της όσο και για τον παλμό που την διέκρινε. Η σημειολογία της εκδήλωσης είναι προφανής. Καταρχάς έγινε σε μια λαϊκή γειτονιά που από το 1965 φιλοξένησε τους Πόντιους πρόσφυγες από την τέως ΕΣΣΔ. Η μεγάλη αυτή μεταναστευτική ομάδα προήλθε από τους εκτοπισμένους πληθυσμούς στο Καζαχστάν από τον σταλινισμό το 1949. Είχαν προηγηθεί οι ρατσιστικές σταλινικές διώξεις του 1937-38 κατά πολλών μικρών μειονοτικών ομάδων. Τότε εξοντώθηκε όλη η κομμουνιστική ελληνική ηγεσία των Ποντίων και των Μαριουπολιτών, όπως και χιλιάδες απλοί ομογενείς. Και μαζί τους και πάνω από 40 μέλη και στελέχη του ΚΚΕ που είχαν καταφύγει στην ΕΣΣΔ για να αποφύγουν τις διώξεις που επέφερε το Ιδιώνυμο στην Ελλάδα.

Από το 1965 διαδοχικά κύματα Ποντίων μεταναστών και προσφύγων εγκαταστάθηκαν στην περιοχή αυτή της Αττικής, με τελευταίο το κύμα εξόδου μετά τη σοβιετική κατάρρευση. Όλα αυτά τα κύματα όμως ήταν τα ύστερα απόνερα που παρήγαγε η Μικρασιατική Καταστροφή. Γιατί οι Πόντιοι που παρέμειναν στην ΕΣΣΔ μετά το 1922 ήταν σε μεγάλο βαθμό πρόσφυγες, διωγμένοι από τον γενέθλιο τόπο του μικρασιατικού Πόντου. Εγκλωβίστηκαν σε μεγάλο ποσοστό στην ΕΣΣΔ λόγω της περιοριστικής πολιτικής που έθεσε το ελληνικό κράτος ήδη από το 1928, παρ' όλο το γεγονός ότι οι πληθυσμοί αυτοί καλύπτονταν από τις πρόνοιες της Συνθήκης της Λωζάννης του 1923. Μόνο το τελευταίο κύμα που προήλθε από τη σοβιετική κατάρρευση υπολογίζεται σε 250.000 άτομα. Υπήρξε ένας «αόρατος πληθυσμός» για μια αδιάφορη Αριστερά, η οποία διαμόρφωσε τα στερεότυπά της και τη ματιά της από την αντιδραστική κληρονομιά της Κομιντέρν.
Η σχέση Ποντίων και Αριστεράς

Μιλώντας για τη βαθύτατη σχέση των Ποντίων με την Αριστερά ο νους πηγαίνει αυθόρμητα στον Γιάννη Πασαλίδη, μια από τις πλέον ευγενικές μορφές της ελληνικής Αριστεράς. Ο Πασαλίδης γεννήθηκε στη Σάντα του Πόντου και ανδρώθηκε στον ρωσικό Καύκασο. Έζησε από κοντά τις μεγάλες επαναστατικές ανατροπές του 1917 στη Ρωσία, καθώς και την εθνική εκκαθάριση των ελληνικών πληθυσμών που ήδη πραγματοποιούσαν οι Νεότουρκοι εθνικιστές στον ιστορικό Πόντο. Ο Πασαλίδης, έχοντας μια ξεκάθαρη ιδεολογική και πολιτική ματιά, πήρε μέρος στην ίδρυση του ΕΑΜ τον Σεπτέμβριο του 1941 εκπροσωπώντας το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας. Και στα πέτρινα χρόνια, μετά τον Εμφύλιο, δημιούργησε μαζί με συντρόφους την ΕΔΑ, την Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά, ένα από τα σημαντικότερα κόμματα της μεταπολεμικής Ελλάδας.

Κανείς που επικαλείται την Αριστερά δεν μπορεί να παρακάμψει τον Γεώργιο Σκληρό - Κωνσταντινίδη, τον πρώτο διανοούμενο που εισήγαγε τη μαρξιστική μέθοδο στη μελέτη της ελληνικής κοινωνίας στις αρχές του 20ού αιώνα. Ο Γεώργιος Σκληρός υπήρξε ανεψιός του Κωνσταντίνου Κωνσταντινίδη, που, στα δύσκολα χρόνια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της γενοκτονίας του ποντιακού ελληνισμού, υπήρξε ο ουσιαστικός ηγέτης των Ποντίων για τη διεκδίκηση της πολιτικής αυτοδιάθεσης μετά το τέλος του πολέμου. Δυστυχώς όμως, η εξέλιξη των ιστορικών γεγονότων, με τον ελληνοτουρκικό πόλεμο, οδήγησε στο δραματικό τέλος του ελληνισμού της Ανατολής. Πλέον στην Τραπεζούντα, στη Σμύρνη, στην Αδριανούπολη δεν έμειναν Έλληνες. Στην Ελλάδα όμως που κατέφυγαν οι διασωθέντες εκείνης της τρομερής εποχής συνάντησαν τους γηγενείς και συνέβαλαν στη δημιουργία μιας νέας κοινωνίας από την οποία προερχόμαστε όλοι μας.

Δεν είναι τυχαίος ο ιστορικός ρόλος των Ποντίων στο ελληνικό εργατικό κίνημα. Οι Πόντιοι φοιτητές στα ρωσικά πανεπιστήμια θα είναι οι μόνοι Έλληνες που θα πάρουν μέρος στην πρώτη επανάσταση του 1905. Στον απόηχο εκείνης της πρώτης επανάστασης θα γραφτεί το πρώτο ελληνικό αντικαπιταλιστικό θεατρικό έργο με τίτλο «Ο Λαζάραγας» ή «Τα σκοτάδια» από τον μεγάλο διανοούμενο του ελληνισμού του Καυκάσου, Γιώργο Φωτιάδη. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι ο ύμνος της Κομμουνιστικής Διεθνούς τραγουδήθηκε ήδη από τη δεκαετία του ’20 και στην ποντιακή διάλεκτο.


Οι Πόντιοι, όπως και οι υπόλοιποι πρόσφυγες, είχαν σημαντικό ρόλο καθ’ όλη την περίοδο του Μεσοπολέμου στη συγκρότηση και την ανάπτυξη του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα. Ήδη το 1927, το μεγαλύτερο μέρος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚ απαρτιζόταν από πρόσφυγες, ενώ την ίδια χρονιά αναλαμβάνει γενικός γραμματέας του Κόμματος ο Ανδρόνικος Χαϊτάς, γεννημένος στην Τραπεζούντα που είχε καταφύγει στο Σοχούμι του Καυκάσου για να γλιτώσει τις τουρκικές διώξεις και στην Ελλάδα ήρθε ως Κούτβης. Ο πρώτος κόκκινος δήμαρχος στην Ελλάδα το 1934 υπήρξε ο Τραπεζούντιος Μήτσος Παρτσαλίδης στην εργατούπολη της Καβάλας. Δεκάδες υπήρξαν οι Πόντιοι Ακροναυπλιώτες, δηλαδή οι πολιτικοί κρατούμενοι της δικτατορίας Μεταξά που θα παραδοθούν στους Γερμανούς κατακτητές και τα ονόματά τους θα τα βρίσκουμε σήμερα στους καταλόγους των δολοφονημένων αγωνιστών την περίοδο της Κατοχής.
Οι δεσμεύσεις του Αλέξη Τσίπρα

Οι οκτώ δεσμεύσεις του Αλέξη Τσίπρα προς τον ποντιακό ελληνισμό αποτελούν μια πλήρη προσέγγιση των ιστορικών και κοινωνικών ζητημάτων. Με μια έννοια, αποδεικνύει ότι η δικιά μας Αριστερά έχει ξεπεράσει τα ταμπού, τις γραφειοκρατικές αγκυλώσεις και τις ιδεοληπτικέςκαθηλώσεις του παρελθόντος και τολμά να προσεγγίσει τα ζητήματα αυτά εδραιώνοντας μια νέα σχέση ειλικρίνειας και εμπιστοσύνης με τον ίδιο τον λαό. Με την ομιλία του ο Αλέξης Τσίπρας απέδειξε ότι η παρέμβαση των δεκάδων μελών του ΣΥΡΙΖΑ στο 3ο συνέδριο του Απριλίου του 2022 ανταποκρινόταν στις διαδικασίες ωρίμανσης του ηγετικού πυρήνα του κόμματος. Σε εκείνη την παρέμβαση στο συνέδριο, με τις υπογραφές τουςζητούσαναπό τον ΣΥΡΙΖΑ:

* Να υιοθετήσει την προσπάθεια για ανακήρυξη ως μνημείων των μαρτυρικών τόπων της προσφυγιάς τους στην Ελλάδα (Μακρόνησος, «Απολυμαντήρια» Αρετσούς, Βίδος-Κέρκυρα κ.ά.).

* Να υποστηρίξει τη δημιουργία κεντρικών μουσείων για την ιστορική παρουσία τους στις πάλαι ποτέ πατρίδες τους, την τραυματική μεταχείριση που υπέστησαν εκεί από έναν σκληρό εθνικιστικό μιλιταρισμό, καθώς και την απόρριψη και τον ρατσισμό που δέχτηκαν κατά τον Μεσοπόλεμο στους χώρους της ελλαδικής τους εγκατάστασης.

* Να διακηρύξει ότι υιοθετεί ανεπιφύλακτα το συλλογικό αίτημα των προσφυγικών οργανώσεων (ποντιακών και μικρασιατικών) για τη διεθνή αναγνώριση της γενοκτονίας των μη μουσουλμανικών κοινοτήτων (Ελλήνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Αρμενίων και Ασσυρίων), που πραγματοποιήθηκε την περίοδο 1914-1923, στο πλαίσιο μιας μιλιταριστικής - εθνικιστικής πολιτικής.

* Να δηλώσει ότι θα αναδείξει με κάθε τρόπο εκείνο το άγνωστο ελληνικό σοβιετικό πείραμα του Μεσοπολέμου και θα αγωνιστεί για τη δικαίωση όσων χάθηκαν κατά την περίοδο των σταλινικών διώξεων του 1937-38. Και βεβαίως να ξεκαθαρίσει απολύτως τη διαφωνία με τις ολοκληρωτικές μορφές που διέστρεψαν τον ουμανιστικό μαρξισμό και οδήγησαν στη γραφειοκρατική κόλαση των γκουλάγκ.

(*) Διδάκτωρ σύγχρονης Ιστορίας, μαθηματικός, υπ. ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ

(**) Το αφιέρωμα είχε ως τίτλο «Ελλάδα: Το τραύμα της εκδίωξης από τη Μικρά Ασία δεν έχει ακόμη ξεπεραστεί» με συντονιστή εκπομπής τον Markus Müller-Schinwald και δημοσιογραφική επιμέλεια της Rodothea Seralidou.