ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΖΟΛΩΤΑ.Η «διδακτική» εμπειρία της οικουμενικής

Ανδρέας Παπανδρέου, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης και Χαρίλαος Φλωράκης συμφωνούσαν στις 22 Φεβρουαρίου του 1989 να στηρίξουν την κυβέρνηση που θα σχημάτιζε ο ακαδημαϊκός Ξενοφών Ζολώτας. Ογδόντα ημέρες αργότερα το σχήμα θα κατέρρεε υπό το βάρος της παραλυτικής ακυβερνησίας που το σημάδεψε

Στην ιστορική περίοδο των 37 χρόνων της Μεταπολίτευσης μόνο μία φορά συναντήθηκαν σε κυβερνητικό σχήμα το ΠΑΣΟΚ και η Νέα Δημοκρατία. Συνέβη στην οικουμενική κυβέρνηση του διαπρεπούς ακαδημαϊκού και οικονομολόγου Ξενοφώντα Ζολώτα.

Ορκίστηκε στις 23 Νοεμβρίου 1989 και διαλύθηκε στις 13 Φεβρουαρίου 1990, οπότε προκηρύχθηκαν νέες εκλογές. Η εμπειρία από τη λειτουργία του βραχύβιου εκείνου κυβερνητικού σχήματος δεν ήταν η καλύτερη που έχει να επιδείξει η σύγχρονη πολιτική ζωή.

Το έργο του υπονομεύτηκε εξαρχής από τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη και την ηγετική ομάδα του κόμματός του για μικροκομματικές σκοπιμότητες. Προφανής στόχος ήταν να στηριχτεί η θέση ότι τα σχήματα συνεργασίας ήταν αναποτελεσματικά και πως οι συνθήκες απαιτούσαν αυτοδυναμία της Νέας Δημοκρατίας.

Η κυβέρνηση Ζολώτα συγκροτήθηκε μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας των διερευνητικών εντολών από τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Χρήστο Σαρτζετάκη. Στο πρόσωπο του νέου πρωθυπουργού συμφώνησαν και οι τρεις πολιτικοί αρχηγοί, Κώστας Μητσοτάκης, Ανδρέας Παπανδρέου και Χαρίλαος Φλωράκης. Διέθετε την υποστήριξη και των τριών κομμάτων, που διέθεταν την εξής κοινοβουλευτική δύναμη:

• Νέα Δημοκρατία 148 έδρες.
• ΠΑΣΟΚ 128 έδρες.
• Συνασπισμός (ενιαίος) 21 έδρες.

Με άλλα λόγια, διέθετε πλειοψηφία 297 εδρών, που υπό άλλες συνθήκες θα θεωρούνταν ακλόνητη. Ομως η ΝΔ αποδείχτηκε ανίκανη να παραμερίσει τη στρατηγική της ακόμα και σε περίοδο κρίσης για τη χώρα. Η μεθοδολογία της προκάλεσε παραλυτικά φαινόμενα ακυβερνησίας.

Ο Ξενοφών Ζολώτας στο πρωθυπουργικό έδρανο της Βουλής

Η σύντομη ιστορία των κυβερνήσεων συνεργασίας της περιόδου εκείνης άρχισε με την κυβέρνηση του Τζαννή Τζαννετάκη, μιας σύμπραξης που δεν είχε το προηγούμενό της. Ορκίστηκε στις 2 Ιουλίου 1989, αφού στις εκλογές της 18ης Ιουνίου κανένα κόμμα δεν κατόρθωσε να αποσπάσει την απόλυτη πλειοψηφία. Εθεσε προτεραιότητα την κάθαρση του πολιτικού κόσμου από τα σκάνδαλα. Στην πραγματικότητα οι δύο εταίροι της επεδίωκαν να ενισχύσουν τις θέσεις τους εν όψει των επόμενων εκλογών.

Ομως, η παραπομπή του Ανδρέα Παπανδρέου στο Ειδικό Δικαστήριο εξόργισε μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης. Η ΝΔ μπορεί να ανέδειξε 148 βουλευτές, αλλά το ΠΑΣΟΚ ενισχύθηκε με 180.000 ψήφους και ο Συνασπισμός έχασε 120.000 ψηφοφόρους και περίπου τρεις ποσοστιαίες μονάδες.

Ο Αντώνης Σαμαράς υπουργός στην κυβέρνηση Ζολώτα συνομιλεί με τον πρωθυπουργό

Το φάντασμα της ακυβερνησίας τρόμαξε τον πολιτικό κόσμο. Οι ηγεσίες των τριών κομμάτων συγκρότησαν την οικουμενική κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον 85χρονο Ζολώτα.

Ολα αποφασίζονταν σε μυστικές διαβουλεύσεις των πολιτικών αρχηγών. Η οικουμενική κυβέρνηση έπαψε να υπάρχει όταν ο Κώστας Μητσοτάκης εκτίμησε πως μπορούσε να διεκδικήσει με βεβαιότητα την εξουσία.

Πρόσχημα για να τερματιστεί ο βίος της αποτέλεσε η διαφωνία που ανέκυψε για την επιλογή της νέας ηγεσίας των Ενόπλων Δυνάμεων.

Προκήρυξη εκλογών
Πρόσφορο μέσον δόθηκε με τη διαδικασία εκλογής του Προέδρου της Δημοκρατίας. Στη διάλυση της Βουλής οδήγησε η άρνηση της Νέας Δημοκρατίας να υποδείξει υποψήφιο στις τρεις ψηφοφορίες. Ετσι οι εκλογές προκηρύχθηκαν.

Μετά τις πρόωρες εκλογές, που διενεργήθηκαν τον Απρίλιο, ο Κώστας Μητσοτάκης κατόρθωσε να σχηματίσει κυβέρνηση οριακής πλειοψηφίας. Εξέλεξε 150 βουλευτές και κατόρθωσε να αποσπάσει την απόλυτη πλειοψηφία με την προσκόλληση του Θόδωρου Κατσίκη.

Το προεδρικό πρόβλημα λύθηκε. Η ΝΔ πρότεινε για την Προεδρία τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, που επανήλθε στο Μέγαρο της Ηρώδου του Αττικού. Στη δεύτερη μετεκλογική (και συνολικά πέμπτη ψηφοφορία) συγκέντρωσε 153 ψήφους.

Το ΠΑΣΟΚ, που προ των εκλογών είχε προτείνει από κοινού με τον Συνασπισμό την επανεκλογή του Χρήστου Σαρτζετάκη, υπέδειξε στη συνέχεια τον Γιάννη Αλευρά. Ο Συνασπισμός ψήφισε υπέρ του ακαδημαϊκού Κωνσταντίνου Δεσποτόπουλου.

Χρονικό αποτυχίας
Παραλυτικές ισορροπίες και δίδυμα που δεν μπορούσαν να συνεννοηθούν

Τον Μάρτιο του 1990 η τότε κοινοτική επίτροπος, Βάσω Παπανδρέου, μετέφερε στον πρωθυπουργό, Ξενοφώντα Ζολώτα, προσωπική επιστολή του προέδρου της Κομισιόν, Ζακ Ντελόρ.

Ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπή διεκτραγωδούσε, από τότε ακόμα, τη δεινή κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει η ελληνική οικονομία. Δεν πέρασαν πολλές μέρες και πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας, Κώστας Μητσοτάκης, απέσυρε την εμπιστοσύνη του στην κυβέρνηση, που κατέρρευσε.

Με τη συγκρότηση της κυβέρνησης Ζολώτα, τον Νοέμβριο του 1989, δημιουργήθηκε ένα πολύπλοκο σχήμα. Δίπλα στους αταίριαστους εταίρους (τα κόμματα της ΝΔ και του ενιαίου Συνασπισμού) προστέθηκαν οι δυνάμεις του ΠΑΣΟΚ, που ο πρόεδρός του είχε ήδη παραπεμφθεί στο Ειδικό Δικαστήριο για να απαλλαγεί πανηγυρικά στη συνέχεια από κάθε κατηγορία.

Το Υπουργικό Συμβούλιο είχε, εκτός των άλλων, να αντιμετωπίσει και μια επελαύνουσα οικονομική κρίση, χωρίς να έχει συμφωνήσει σε κανένα πρόγραμμα.

Τραγελαφικά ήταν τα σχήματα που δημιουργήθηκαν στα υπουργεία. Ο υπουργός ήταν από το ένα κόμμα και ο αναπληρωτής από το άλλο. Ο υφυπουργός ή ο γενικός γραμματέας προερχόταν από το τρίτο.

Ηταν ένα τραγελαφικό σχήμα. Οι πολιτικοί που το αποτελούσαν ήταν αδύνατο να ασκήσουν διοίκηση. Η εμμονή της Νέας Δημοκρατίας είχε πάρει τα χαρακτηριστικά ενός τυπικού ρεβανσισμού.

Στις συσκέψεις τους οι τρεις πολιτικοί αρχηγοί (Μητσοτάκης, Παπανδρέου, Φλωράκης) αδυνατούσαν να συνεννοηθούν. Πόσω μάλλον, που έκαναν τα πράγματα περισσότερο δύσκολα. Δεν διευκόλυναν ακόμα και τη λήψη αποφάσεων σε υποθέσεις, που εξελίχθηκαν σε σκάνδαλα.

Από τον Κανάρη στο Ζολώτα
Τρεις κυβερνήσεις συνεργασίας μέσα σε... 135 χρόνια

Ο πομπώδης πολιτικός όρος "οικουμενική κυβέρνηση" είναι ελληνική ανακάλυψη.

Χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1877 για την κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Κανάρη από την εφημερίδα "Εθνοφύλαξ" του Θρασύβουλου Ζαΐμη. Δεν έχει καμία ιστορική, γραμματολογική ή ετυμολογική αναφορά. Πρόκειται για μια δημοσιογραφική έμπνευση της στιγμής, από τις πολλές που έχουν προκύψει στα 170 χρόνια του ελεύθερου εθνικού βίου. Διατυπώθηκε κατ' αναλογία όρων, όπως Οικουμενικός Πατριάρχης ή Οικουμενική Σύνοδος. Η κυβέρνηση του γηραιού, πλέον, μπουρλοτιέρη του Εικοσιένα σχηματίστηκε με υπόδειξη του βασιλιά Γεωργίου Α' υπό το κράτος πανεθνικής κρίσης και μαχητικών λαϊκών συλλαλητηρίων.

Αποκορύφωμα των κινητοποιήσεων ήταν η μεγάλη συγκέντρωση στο Παναθηναϊκό Στάδιο στις 22 Μαΐου 1877. Οι πολίτες, αγανακτισμένοι από τις αλλεπάλληλες αλλαγές πρωθυπουργών, απαίτησαν συλλογική κυβέρνηση για την αντιμετώπιση της κρίσης. Το νέο κυβερνητικό σχήμα θα προετοίμαζε τη χώρα εν όψει του ρωσοτουρκικού πολέμου, που είχε ξεσπάσει και άνοιγε προοπτικές για την απελευθέρωση περιοχών υπό οθωμανική κυριαρχία. Τον Κανάρη ενίσχυσαν όλοι οι πολικοί αρχηγοί της εποχής: Τρικούπης, Δηλιγιάννης, Κουμουνδούρος, Δεληγεώργης, Ζαΐμης. Ο θρυλικός ναύαρχος πέθανε τον Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς. Πάνω από τη σορό του οι πολιτικοί αρχηγοί συμφώνησαν να ασκούν εναλλάξ την προεδρία.

Το σχήμα του 1926
Η οικουμενική κυβέρνηση Ζαΐμη συγκροτήθηκε μετά τις εκλογές του 1926. Οι κάλπες δεν ανέδειξαν αυτοδύναμη πλειοψηφία. Θα προκηρύσσονταν ξανά εκλογές ή θα σχηματιζόταν κυβέρνηση συνεργασίας.

Η βενιζελική και η αντιβενιζελική ηγεσία συμφώνησαν έπειτα από επίμονες διαπραγματεύσεις να αναθέσουν τον σχηματισμό κυβέρνησης στον ηλικίας 71 ετών πολιτικό Αλέξανδρο Ζαΐμη, που ανακλήθηκε από την εφεδρεία. Δεν ήταν τότε βουλευτής.

Σε πρώτη φάση μετείχαν τα τέσσερα μεγαλύτερα κόμματα (Ενωση Φιλελευθέρων, Λαϊκό, Ελευθεροφρόνων, Δημοκρατική Ενωση). Τον Αύγουστο του 1927 το Λαϊκό Κόμμα αποχώρησε. Ομως η κυβέρνηση διατήρησε τον διακομματικό χαρακτήρα της. Μετείχαν βενιζελικοί, βενιζελογενείς, αντιβενιζελικοί.

Στα τέλη του 20ού αιώνα η οικουμενική κυβέρνηση του Ξενοφώντα Ζολώτα στηριζόταν σε όλα τα κόμματα της εποχής. Από τις προηγούμενες διέφερε στο εξής: Οι πολιτικοί αρχηγοί δεν είχαν κυβερνητικά αξιώματα.

ethnos.gr