Ενας Eλληνας στην ομάδα που ανακάλυψε το «αδερφάκι» της Γης -Τον πλανήτη «Proxima B»

Ένας Έλληνας αστρονόμος συμμετείχε στην ομάδα που ανακάλυψε έναν νέο πλανήτη, τα χαρακτηριστικά και το μέγεθος του οποίου είναι παρόμοια με αυτά της Γης.Σε μία σημαντική ανακοίνωση προέβησαν την εβδομάδα που πέρασε οι Ερευνητές του Eυρωπαϊκού Νότιου

Παρατηρητηρίου (ESO), επιβεβαιώνοντας τις πληροφορίες για την ανακάλυψη ενός δυνητικά φιλόξενου για ζωή εξωπλανήτη που περιφέρεται γύρω από το πλησιέστερο άστρο στο ηλιακό μας σύστημα.

Πρόκειται για τον πλανήτη Proxima B, ο οποίος περιφέρεται γύρω από το άστρο «Εγγύτατος του Κενταύρου», έναν 'κόκκινο νάνο' που απέχει 4,37 έτη φωτός από τον Ήλιο, απόσταση που κατατάσσει το εν λόγω άστρο στον πλησιέστερο γείτονα του Ήλιου μας.

Μεταξύ της πολυπληθούς ομάδας που συμμετείχε στην έρευνα, ήταν ο Έλληνας αστρονόμος Γιάννης Τσάπρας, από το Κέντρο Αστρονομίας της Χαϊδελβέργης, ο οποίος και έδωσε συνέντευξη στον Νίκο Φωτάκη και στον «Νέο Κόσμο».

Πώς έγινε η ανακάλυψη;

Ο Εγγύτατος Κενταύρου β' ανακαλύφθηκε με την συντονισμένη διεθνή προσπάθεια 31 επιστημόνων από οκτώ διαφορετικές χώρες. Χρησιμοποιήσαμε τον φασματογράφο HARPS στο μήκους 3,6 μέτρων τηλεσκόπιο του Παρατηρητηρίου Νότιας Ευρώπης (European Southern Observatory - ESO), στην Χιλή, το οποίο μετρά πώς 'δονείται' το αστέρι καθώς κινείται γύρω του ο πλανήτης. Ταυτόχρονα, χρησιμοποιήσαμε τα τηλεσκόπια του δικτύου Παγκόσμιων Τηλεσκοπικών Παρατηρητηρίων Las Cumbres (LCOGT) και το ASH2 στο San Pedro de Atacama, για να καταγράψουμε το πόσο ενεργό είναι το άστρο, ώστε να μην εκλάβουμε την αστρική δραστηριότητα για πραγματικό πλανητικό σήμα.

Πώς λειτουργεί η τεχνική σας;

Η μέθοδος ακτινικής επιτάχυνσης βασίζεται στο γεγονός ότι το αστέρι και ο πλανήτης βρίσκονται σε τροχιά γύρω από το κοινό κέντρο μάζας τους, με αποτέλεσμα το αστέρι να μην είναι εντελώς ακινητοποιημένο. Αυτές οι μικρές περιοδικές κινήσεις μετατοπίζουν το κανονικό φάσμα φωτός που βγαίνει από το αστέρι ελαφρώς προς το γαλάζιο, όταν το αστέρι κινείται προς το μέρος μας ή ελαφρώς προς το κόκκινο, όταν το αστέρι απομακρύνεται. Από την περίοδο αυτής της κίνησης μπορούμε να υπολογίσουμε την απόσταση που απέχει ο πλανήτης από το αστέρι.

Εσείς, πώς βρεθήκατε στο project;

Το 2013, όταν ήμουν ακόμη στο Queen Mary University στο Λονδίνο, ένας συνάδελφος είχε κάποιες παρατηρήσεις απο τον Proxima Centauri (Εγγύτατο Κενταύρου) που τον είχαν βάλει σε υποψίες ότι πρέπει να υπάρχει ένας μικρός πλανήτης εκεί. Το πρόβλημα ήταν ότι ο αστέρας είναι ενεργός (έχει δηλαδή εκλάμψεις) και το σήμα που έβλεπε δέν ήταν ξεκάθαρο. Συζητούσαμε απο τότε λοιπόν πώς να οργανώσουμε μια σειρά παρατηρήσεων που θα οδηγούσε στην επιβεβαίωση ή απόρριψη αυτού του σήματος.

Ποιες αρμοδιότητες είχατε;

Χρησιμοποίησα τα ρομποτικά τηλεσκόπια του LCOGT για να καταγράψω την ενεργειακή συμπεριφορά, και τυχόν εκλάμψεις, του Proxima καθ'όλη τη διάρκεια των παρατηρήσεων. Αφού έκανα την ανάλυση των παρατηρήσεων, και σε συνδυασμό καθ'όλη τη διάρκεια του προγράμματος με τις μετρήσεις του HARPS, κατορθώσαμε να διαχωρίσουμε το χαρακτηριστικό σήμα του πλανήτη απο τη μεταβλητή λαμπρότητα του αστέρα.

Τι περιμένατε να συμβεί;

Είχαμε βέβαια τις υποψίες μας ότι υπήρχε εκεί πλανήτης απο προηγούμενες παρατηρήσεις, αλλά κανείς μας δεν ήξερε αν θα τον βρίσκαμε ή όχι.

Γιατί είναι σημαντική αυτή η ανακάλυψη;

Ξέρουμε ήδη ότι υπάρχουν χιλιάδες πλανήτες σε τροχιά γύρω από απομακρυσμένα αστέρια, αλλά αυτός είναι ένας πλανήτης με μάζα σχεδόν ίδια με την Γη, σε μια εύκρατη ζώνη γύρω από τον Εγγύτατο του Κενταύρου, δηλαδή στην γειτονιά μας, σε απόσταση περίπου 4,2 έτη φωτός! Βέβαια, δεν ξέρουμε κατά πόσον αυτός ο πλανήτης ευνοεί τη ζωή ή αν έχει αναπτυχθεί ζωή εκεί, αλλά οι επιστήμονες θα το ερευνούν αυτό για τις επόμενες δεκαετίες.

Πώς ξέρουμε τα χαρακτηριστικά του;

Η ελάχιστη μάζα του πλανήτη (έχει υπολογιστεί σε 1,3 Γήινες μάζες) έχει προκύψει από τις μετρήσεις μας. Δεν έχουμε κάποια σαφή ένδειξη για την σύνθεση του πλανήτη, αλλά λαμβάνοντας υπ' όψιν τους πλανήτες του ηλιακού συστήματος και τα θεωρητικά μοντέλα σχηματισμού και δομής πλανητών, είναι πολύ πιθανό αυτός ο πλανήτης να είναι βραχώδης. Η απόστασή του από το αστέρι του, μας επιτρέπει να συμπεράνουμε ότι, αν υπάρχει νερό στην επιφάνεια του πλανήτη, είναι δυνατόν να είναι σε υγρή μορφή, κάτι που εξαρτάται από την ατμόσφαιρα του πλανήτη.

Μπορεί να υπάρχει ζωή εκεί;

Αν έχει ατμόσφαιρα και αν υπάρχει νερό - κι αυτές είναι δύο μεγάλες υποθέσεις - οι τοπικές συνθήκες μπορεί να είναι ευνοϊκές για την ζωή. Αλλά δεν ξέρουμε στην πραγματικότητα. Πρέπει να μελετήσουμε πολύ περισσότερο αυτό το σύστημα κατά την διάρκεια των επόμενων δεκαετιών, προκειμένου να μπορούμε να είμαστε σε θέση να απαντήσουμε τέτοιες ερωτήσεις.

Ποιες είναι οι προοπτικές να επικοινωνήσουμε ή να τον επισκεφτούμε;

Αν υπάρχει ένας τεχνολογικά ανεπτυγμένος πολιτισμός με ραδιοτεχνολογία στον Εγγύτατο Κενταύρου β, η αποστολή και η λήψη σημάτων θα απαιτούσε 4,2 χρόνια. Ωστόσο, το συστημα έχει μελετηθεί εκτενώς στο παρελθόν και δεν υπάρχουν ενδείξεις σημάτων που να έρχονται από εκεί. Το ότι γνωρίζουμε πως υπάρχει ένας τέτοιος πλανήτης, ίσως σημαίνει ότι αξίζει τον κόπο να ψάξουμε λίγο περισσότερο. Το καλό είναι ότι μία αμφίδρομη επικοινωνία έχει καθυστέρηση 'μόλις' 8,4 ετών, οπότε, μετά την αποστολή ενός ισχυρού ραδιοσήματος, δεν θα χρειαζόταν να περιμένουμε τόσο πολύ για μια πιθανή απάντηση. Όσο για την πιθανότητα να τον επισκεφτούμε σύντομα, αυτή είναι μικρή, τουλάχιστον με την τεχνολογία που έχουμε σήμερα στην διάθεσή μας. Αλλά μπορεί να είμαστε σε θέση να στείλουμε ρομπότ για να εξερευνήσουν εκ μέρους μας. 

Πόσον καιρό θα έπαιρνε κάτι τέτοιο;

Με την σύγχρονη τεχνολογία, αν υποθέσουμε ότι έχουμε ένα σκάφος που να ταξιδεύει με ταχύτητα 56,000 χλμ/ ώρα - αυτήν την ταχύτητα έπιανε η αποστολή Deep Space 1 - θα χρειαζόμασταν τουλάχιστον 81 χιλιάδες χρόνια για να φτάσουμε στον Εγγύτατο Κενταύρου! Από την άλλη, το φιλόδοξο σχέδιο Starshot σκοπεύει να στείλει μικρά ρομπότ παρατήρησης στο σύστημα του Κενταύρου σε ένα ταξίδι που θα διαρκεί μόλις 20 χρόνια.

Πώς έχει επηρεαστεί η οπτική σας  πάνω στη ζωή, από τα ευρήματα της δουλειάς σας;

Πολύπτυχη ερώτηση. Επιρροές υπάρχουν σίγουρα σε διαλεκτικό επίπεδο, και οποιοσδήποτε έχει κάποιο παραπάνω ενδιαφέρον για την αστρονομία αντιλαμβάνεται κάπως διαφορετικά το «εγώ» σε σχέση με το ''εκεί έξω". Ο Carl Sagan, συνοψίζοντας έγραψε: «astronomy is a humbling and character-building experience». Σε πιο πρακτικό επίπεδο, από την ανακάλυψη του πρώτου εξωπλανήτη στα μέσα του '90 μέχρι σήμερα έχουμε ανακαλύψει χιλιάδες νέους (και εξαιρετικά απόμακρους) εξωπλανήτες. Η μεγάλη ερώτηση, βέβαια, είναι εάν υπάρχει ζωή σε κάποιον απ αυτούς, τί είδους ζωή είναι και πώς θα μπορέσουμε να την εντοπίσουμε. Η έρευνα τις επόμενες δεκαετίες εκεί θα επικεντρωθεί και πιστεύω ότι οι γενιές που ζούνε σήμερα θα έχουν για πρώτη φορά στην ιστορία απαντήσεις και αποδείξεις. Κατά πάσα πιθανότητα όμως θα πρόκειται για κάποια μορφή βακτηριδιακής ζωής κι όχι για Χολυγουντιανούς εξωγήινους. Έστω και μιά τέτοια ανακάλυψη θα τραντάξει τον κόσμο της βιολογίας, και όχι μόνο, γιατί ότι ξέρουμε για τη ζωή προέρχεται απο ένα και μόνο δείγμα - τη ζωή στη Γή, που είναι μέν ποικιλόμορφή, αλλά έχει μία κοινή αρχή.

Η δική σας προσωπική φιλοδοξία ποια είναι;

Δεν έχω φιλοδοξίες, μόνο ασίγαστη περιέργεια.