ο σωματικό βάρος είναι θέμα χαρακτήρα

Ολο και περισσότερα επιστημονικά ευρήματα συνδέουν χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και συνήθειες με την παχυσαρκία.

Αρκετές έρευνες έχουν δείξει ότι τα ίδια μέρη του εγκεφάλου που ελέγχουν το στρες και τα συναισθήματα κυβερνούν επίσης την όρεξη, ενώ οι πρώιμες εμπειρίες της ζωής έχει βρεθεί ότι θέτουν το υπόβαθρο της υπερφαγίας αργότερα.

Μια μελέτη από το Εθνικό Ινστιτούτο για τη Γήρανση των ΗΠΑ, η οποία δημοσιεύθηκε πέρυσι τον Ιούλιο στην επιθεώρηση «Journal of Personality and Social Psychology», συνέκρινε τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και τον Δείκτη Μάζας Σώματος σε 2.000 κατοίκους της Βαλτιμόρης άνω των 50 ετών.

Οσοι είχαν υψηλό βαθμό στην τάση να βιώνουν εύκολα αρνητικά συναισθήματα και χαμηλό βαθμό στην οργάνωση και την πειθαρχία είχαν τις περισσότερες πιθανότητες να είναι υπέρβαροι και παχύσαρκοι.

Η παρορμητικότητα επίσης συνδεόταν άμεσα με την παχυσαρκία, καθώς όσοι ήταν πιο παρορμητικοί ζύγιζαν κατά μέσο όρο 11 κιλά περισσότερο από αυτούς που ήταν λιγότερο παρορμητικοί. Οσοι βαθμολογούσαν οι ίδιοι χαμηλά τους εαυτούς τους στην ικανότητα να αντλούν ευχαρίστηση από τη ζωή είχαν τις περισσότερες πιθανότητες να πάρουν βάρος καθώς μεγάλωναν σε ηλικία.

Εν τούτοις, παλαιότερη μελέτη (του 2003) από το Πανεπιστήμιο του Γκέτεμποργκ στη Σουηδία, η οποία είχε δημoσιευθεί στην επιθεώρηση «International Journal of Obesity and related Metabolic Disorders», είχε καταλήξει ότι δεν υπάρχει ένα γενικό προφίλ προσωπικότητας του παχύσαρκου ανθρώπου και πως χρειάζεται περισσότερη έρευνα για τα αυξημένα επίπεδα παρορμητικότητας που είχαν βρεθεί κυρίως στους άνδρες παχύσαρκους.

«Δεν υπάρχει απόδειξη ότι η παχυσαρκία σχετίζεται με συγκεκριμένη διαταραχή προσωπικότητας»,  λέει ο ψυχίατρος Φραγκίσκος Γονιδάκης, από το Τμήμα Διατροφικών Διαταραχών της Α’ Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

«Η υποομάδα των παχύσαρκων που είναι και υπερφάγοι (binge eaters) φαίνεται να έχουν αρκετά συχνά αποφευκτικά και εξαρτητικά στοιχεία στην προσωπικότητά τους. Δηλαδή, αποφεύγουν καταστάσεις που προκαλούν αρνητικά συναισθήματα, με αποτέλεσμα να μη μαθαίνουν πώς αντιμετωπίζονται τα συναισθήματα αυτά και να μην αφήνουν τον εαυτό τους να εκτίθεται σε καταστάσεις που πιστεύουν ότι θα τους προκαλέσουν άγχος ή φόβο (συνήθως αποφεύγουν νέες καταστάσεις και επιτεύγματα).

»Επίσης, μεταφέρουν σε κάποιον άλλο τις αποφάσεις για τη ζωή τους και είναι έτοιμοι να κάνουν τα πάντα προκειμένου να μείνουν προσκολλημένοι σε αυτή τη σχέση».

H προσωπικότητα καθορίζει πάντως την επιτυχία ενός προγράμματος αδυνατίσματος. «Φαίνεται ότι μπορεί να υπάρχουν χαρακτηριστικά (traits) της προσωπικότητας που σχετίζονται με την επιτυχία στην προσπάθεια αντιμετώπισης της παχυσαρκίας» επισημαίνει ο κ. Γονιδάκης.

«Μια πρόσφατη έρευνα, από το Τμήμα Ψυχοσωματικής Ιατρικής του Τεχνικού Πανεπιστημίου του Μονάχου στη Γερμανία, η οποία δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση “Behavioral Medicine” τον Οκτώβριο του 2011 έδειξε ότι τα άτομα που ανέφεραν ότι ήταν πιο κοινωνικά και εξωστρεφή είχαν μεγαλύτερη πιθανότητα να βελτιωθούν από το διαιτητικό πρόγραμμα».

Η σύνδεση συναισθημάτων και φαγητού πιθανώς αρχίζει από την πολύ μικρή ηλικία. Σε μελέτη σε 977 παιδιά, η οποία δημοσιεύθηκε τον περασμένο μήνα στην επιθεώρηση «Pediatrics», βρέθηκε ότι τα νήπια που είχαν συναισθηματική σχέση χαμηλής ποιότητας με τη μητέρα τους είχαν περισσότερες από διπλάσιες πιθανότητες να είναι παχύσαρκα στα 15 τους σε σύγκριση με αυτά που είχαν στενότερη σχέση.

«Για τη διαταραχή κρίσεων υπερφαγίας (binge eating disorder) η υπόθεση είναι ότι το άτομο δυσκολεύεται να διαχειριστεί (να αντέξει και να ρυθμίσει) αρνητικά συναισθήματα θυμού, απογοήτευσης, κούρασης, κενού» εξηγεί ο κ. Γονιδάκης. «Το αποτέλεσμα είναι να χρησιμοποιεί το φαγητό για να ανταμείβει, καθησυχάζει και ευχαριστεί τον εαυτό του, γεγονός που σε δεύτερο χρόνο τον κάνει να νιώθει ενοχές, επιδεινώνει την αυτοπεποίθησή του και τον οδηγεί στο επόμενο επεισόδιο (φαύλος κύκλος)».

Οι επιρρεπείς τύποι
Οι επιστήμονες έχουν εντοπίσει κάποιους τύπους συμπεριφοράς του σύγχρονου ανθρώπου που οδηγούν στο αυξημένο βάρος. Εκείνος που είναι «εθισμένος» στο έντονο στρες, εκείνος που κοιμάται λίγες ώρες και ο απρόσεκτος (που τρώει ενώ εργάζεται, οδηγεί, βλέπει τηλεόραση κ.λπ.) έχουν βρεθεί περισσότερο επιρρεπείς στην παχυσαρκία.

«Το στρες (με άγχος, αϋπνία και πολλές ώρες εργασίας) είναι ερέθισμα που οδηγεί τον εγκέφαλο να δώσει την εντολή για λήψη τροφής» σχολιάζει ο κ. Γονιδάκης. «Το σώμα μας διαμορφώθηκε εξελικτικά όταν το στρες σήμαινε φυσικό και όχι ψυχολογικό κίνδυνο και άρα μεγαλύτερη ανάγκη για κατανάλωση ενέργειας - θερμίδων».

Ενας από τους καλύτερους τρόπους για να αντιμετωπίσει κανείς το έντονο στρες και να μειώσει την αυξημένη κορτιζόλη που αυτό προκαλεί (και η οποία με τη σειρά της ευνοεί την παχυσαρκία, ιδίως στην περιοχή της κοιλιάς), είναι η άσκηση, σύμφωνα με τον ψυχολόγο Σούζαν Αλμπερς, συγγραφέα του βιβλίου «50 τρόποι να καταπραΰνετε τον εαυτό σας χωρίς φαγητό».

Εάν άλλωστε συνηθίζετε να τρώτε γράφοντας στον υπολογιστή ή βλέποντας την αγαπημένη σας ταινία στην τηλεόραση, θα πρέπει να το ξανασκεφθείτε. «Ο άνθρωπος που δεν εστιάζεται στο φαγητό, γιατί κάνει πολλά πράγματα μαζί (multi-tasking), αργεί να πάρει ή δεν αξιολογεί το μήνυμα του κορεσμού (π.χ. τρώω ώσπου να τελειώσει το έργο, όχι μέχρι να χορτάσω)» τονίζει ο κ. Γονιδάκης.

Και ο Μπράιαν Γουόνσκιν, ειδικός στη διατροφή και την καταναλωτική συμπεριφορά στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ στις ΗΠΑ, ο οποίος έγραψε το βιβλίο «Απρόσεκτο φαγητό: Γιατί τρώμε περισσότερο από όσο νομίζουμε», αναφέρει ότι «οτιδήποτε αποσπά την προσοχή μας από το φαγητό μάς κάνει να τρώμε πολύ χωρίς να το ξέρουμε».

Από την άλλη, ο οργανισμός όσων κοιμούνται λίγο – ακόμα και εάν είναι υγιείς – χρησιμοποιεί το σάκχαρο του αίματός τους σαν να είναι διαβητικοί, σύμφωνα με έρευνες από το Πανεπιστήμιο του Σικάγου. Οσοι ξενυχτούν συνηθίζουν να τσιμπάνε ανθυγιεινά σνακ μέσα στη νύχτα, σύμφωνα με το «σύνδρομο του νυχτερινού φαγητού» που έχει συσχετισθεί με την παχυσαρκία και τον διαβήτη.

Οι παρεμβάσεις

Είναι λοιπόν απαραίτητο για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας να λαμβάνεται υπόψη και η προσωπικότητα του παχύσαρκου; Χρειάζεται η συμβολή ειδικού της ψυχικής υγείας;

«Ο ειδικός της ψυχικής υγείας είναι απολύτως απαραίτητος αν ο παχύσαρκος ασθενής είναι υπερφάγος και σημαντικός αν δεν είναι υπερφάγος» απαντά ο κ. Γονιδάκης. «Η προσπάθεια της δίαιτας ή μια επεμβατική λύση της παχυσαρκίας είναι μια σημαντική αλλαγή στη ζωή και τις συνήθειες του ατόμου και αυτό πολλές φορές χρειάζεται ψυχολογική επεξεργασία και στήριξη. Η προσωπικότητα του ασθενούς γενικά πρέπει να λαμβάνεται υπόψη σε οποιαδήποτε χρόνια πάθηση (π.χ. διαβήτης, καρδιοπάθεια), γιατί σχετίζεται με τη συμμόρφωση στις ιατρικές οδηγίες».

Πόσο αποτελεσματικές είναι οι ψυχιατρικές παρεμβάσεις στην παχυσαρκία; «Η προσωπικότητα είναι ένα σύνολο συμπεριφορών και πεποιθήσεων» λέει ο κ. Γονιδάκης. «Η τροποποίηση κάποιων συνηθειών μπορεί να διευκολύνει τη θεραπεία της παχυσαρκίας και εκεί εντοπίζεται και ο ρόλος του ειδικού της ψυχικής υγείας.

»Γενικά, οι παρεμβάσεις όμως για την παχυσαρκία δεν είναι ούτε ιδιαίτερα αποτελεσματικές ούτε ανθεκτικές στο πέρασμα του χρόνου και μάλλον πρέπει να συνεχίζονται για πολύ καιρό. Πρακτικά δεν ξέρουμε τι χρειάζεται για να έχουμε μεγάλα ποσοστά ατόμων που έκαναν δίαιτα και μένουν για πολλά χρόνια σε σταθερό βάρος. Οι χειρουργικές παρεμβάσεις φαίνεται να έχουν καλά ποσοστά διατήρησης του αποτελέσματος αλλά και επιπλοκές».


tanea.gr